Rodzaje opłat półkowych.
Składy orzekające zarówno Sądu Najwyższego (III CSK 23/2008), jak i sądów apelacyjnych (sprawa I ACa 707/2010 Poznań), wyodrębniły kilka rodzajów opłat półkowych, zobowiązującyh producenta do:
- zawierania obok umowy głównej, umów dodatkowych o przedmiocie niezwiązanym ze zobowiązaniem głównym,
- zapłaty dystrybutorowi należności z tytułu rabatów "od obrotu";
- opłat "na otwarcie" nowego sklepu dystrybutora;
- ponoszenia kosztów druku gazetek promocyjnych dystrybutora;
- ponoszenia kosztów szerokopojętych akcji marketingowo-promocyjnych;
- tworzenia budżetu promocyjnego w postaci tzw. kredytu handlowego.
Opłaty półkowe pobierane przed nowelizacją ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
W wyroku z dnia 9 stycznia 2008 roku, w sprawie II CK 4/2007 Sąd Najwyższy stwierdził, że umowy zobowiązujące do ponoszenia opłat półkowych, zawarte przez nowelizacją ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (dalej u.z.n.k.) z 2002 roku, która stypizowała tego typu zachowania jako czyny nieuczciwej konkurencji, są sprzeczne z art. 3 ust. 1 u.z.n.k. i powinny zostać uznane za takie czyny, gdyż naruszają klauzulę dobrych obyczajów w nim zawartą.
Tym samym utrwalono linię orzeczniczą przyjętą przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 stycznia 2006 roku, w sprawie II CK 378/2005.
Wymagalność roszczeń z tytułu opłat półkowych.
W wyroku z dnia 26 listopada 2009 roku, w sprawie III CZP 102/2009 Sąd Najwyższy uznał, iż na podstawie art. 455 k.c. roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia, a za takie uznajemy roszczenia z tytułu opłat półkowych, stają się wymagalne po upływie terminu wyznaczonego dłużnikowi do spełnienia świadczenia.
Kompensacja strat poniesionych na skutek uiszczenia opłat półkowych.
Postanowieniem z dnia 2 grudnia 2009 roku, sprawa I CSK 120/2009 Sąd Najwyższy uznał, że przedsiębiorca, którego interes został zagrożony zobowiązaniem go do ponoszenia opłat półkowych, może dochodzić wszelkich przysługującyh mu z tego tytułu roszczeń, zawartych w art. 18 ust. 1 u.z.n.k., zarówno kumulatywnie, jak i samoistnie.
Konstrukcja opłat półkowych, jako deliktu.
Uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2008 roku, sprawa III CSK 23/2008 zawiera warunki, jakim musi odpowiadać konkretne zachowanie przedsiębiorcy, by mogło zostać uznane za czyn nieuczciwej konkurencji w rozumieniu art. 15 ust. 1 pkt. 4 u.z.n.k. Za dwa zasadnicze elementy przedmiotowego deliktu uznano utrudnienie przedsiębiorcy dostępu do rynku i nieuczciwy charakter tego utrudnienia.
Utrudnieniem przedsiębiorcy dostępu do rynku są właśnie praktyki, powszechnie znano jako opłaty półkowe, tj. uzależnienie, bezpośrednie lub pośrednie, zawarcia kontraktu od przykładowo:
- współfinansowania przez niego akcji promocyjnych przedsiębiorcy-dystrybutora,
- przeprowadzenia określenia akcji rabatowych.
Wydaje się, że za utrudnienie dostępu do rynku w przypadku opłat półkowych, można uznać takie zachowanie, które zaburza normalne, oparte na zasadach konkurencji i równomiernej wymiany świadczeń, funkcjonowanie relacji handlowej producent-dystrybutor w gospodarce wolnorynkowej.
Nieuczciwy charakter takiego utrudnienia został scharakteryzowany jako niewspółmiernie przenoszący realną wartość utrudnienia.
W omawianym wyroku Sąd Najwyższy uznał również, że przedmiotowym deliktem będzie nie tylko dokonywanie czynności o charakterze faktycznym ale również zawieranie porozumień obligujących producenta do spełnienia świadczeń dodatkowych (poza świadczeniem głównym).
Na omawiany temat wypowiedziały się również sądy apelacyjne. W wyroku z dnia 12 listopada 2009 roku, sprawa VI ACa 432/2009 Sąd Apelacyjny w Warszawie, inkorporował postanowienia powyższego wyroku, podkreślając jednak znaczenie porównania kosztów umów marketingowo-promocyjnych z kosztami, jakie poniósłby producent, gdyby samodzielnie przeprowadził akcję marketingowo-promocyjną.
Dość restrykcyjny pogląd przedstawił Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 10 października 2009 roku, sprawa I ACa 550/2009, uznając każdy przejaw opłat półkowych za czyn nieuczciwej konkurencji, niezależnie od zaakceptowania tych opłat przez producenta. Ważnymi dla sprawy były ustalenia faktyczne Sądu Apelacyjnego, mianowicie dystrybutor był odbiorcą ok. 80% produktów producenta, a uzależnienie zawarcia konktraktu wyrażone było wprost.
Zbieg roszczeń z tytułu opłat półkowych i uregulowań ogólnych kodeksu cywilnego.
W uchwale z dnia 19 sierpnia 2009 roku, sprawa III CZP 58/2009, Sąd Najwyższy rozważał zbieg regulacji u.z.n.k. i zasad ogólnych k.c., wynikający z odwołań do tych drugich zawartych w art. 18 ust. 1 pkt. 4 i 5 u.z.n.k. Ważnym wnioskiem jest ustalenie, iż przy dochodzeniu roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z dokonania opłat półkowych (art. 18 ust. 1 pkt. 4 u.z.n.k.), należy zastosować uregulowania ogólne k.c. dotyczące odpowiedzialności odszkodowawczej.
Co do wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści na podstawie art. 18 ust. 1 pkt. 5 u.z.n.k., nawet jeżeli to roszczenie powstaje w zbiegu z innymi roszczeniami, może ono być dochodzone samodzielnie.
Rozbieżność orzecznictwa.
Sąd Apelacyjny w Krakowie, w wyroku dotyczącym opłat za dystrybuowanie gazetek reklamowych, sprawa I ACa 660/2009, nie wykluczył dopuszczalności domagania się przez dystrybutora od producenta opłat za dystrybuowanie gazetki reklamowej, jeżeli usługi te były rzeczywiście świadczone, gdyż ze względu na zasadę swobody umów, umowa taka może zostać uznana za ważną.
Wyrokiem z dnia 27 stycznia 2010 roku Sąd Apelacyjny w Warszawie, sprawa VI ACa 564/2009, rozszerzył pogląd przytoczony w poprzednim akapicie, nie uznając umowy obejmującej świadczenia dodatkowe w stosunku do świadczenia głównego za czyn nie nieuczciwej konkurencji, powołując się na fakt, iż strony negocjowały zakres umów dodatkowych. W tej konkretnej sprawie sąd uznał, iż psotanowienia umów dodatkowych były sformułowane jasno i precyzyjnie, a nadto ich wykonanie zostało odpowiednio przez dystrybutora wykazane. Ważnym również faktem dla nieuznania tych umów za czyny nieuczciwej konkurencji było odniesienie wymiernych korzyści przez obie strony.
Dla kontrastu, warto przytoczyć sentencję tezy wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu, z dnia 13 października 2010 roku, sprawa I ACa 707/2010, w którym stwierdzono, że "z punktu widzenia przepisu art. 15 ust. 1 pkt. 4 u.z.n.k. nie ma znaczenia, czy postanowienia umowne, zastrzegające prawo kupującego do wskazanych tam niedozwolonych opłat, były przez strony umowy negocjowane i w jakim stopniu."
Dyrektywy interpretacji.
W wyroku Sądu Apelacyjnego w sprawie I ACa 422/2009 ustalono sposób interpretacji poszczególnych zachowań w sprawach dotyczących opłat półkowych.
1. Prócz spełnienia przesłanek z art. 5 - 17 u.z.n.k., dane zachowanie powinno spełniać również przesłanki ogólne bezprawności i naruszenia dobrych obyczajów (art. 3 ust. 1 u.z.n.k.), by uznać je za czyn nieuczciwej konkurencji.
2. Sąd rozstrzygający w sprawie tego typu powinien ustalić, w jaki sposób czyn nieuczciwej konkurencji był zorganizowany, uwzględniając przy tym jego relację do umowy głównej.
3. Niewskazanym jest każdorazowe odwoływanie się do poglądów judykatury, należy wziąść pod uwagę przede wszystkim okoliczności konkretnej sprawy.
4. Jeżeli sprawa dotyczy opłat marketingowych, należy zestawić koszta akcji marketingowej przeprowadzonej przez dystrybutora z kosztami, jakie poniósłby producent prowadząc akcję marketingową samodzielnie, bądź zatrudniając w tym celu podmiot trzeci.
Premie pieniężne a wynagrodzenie za usługę w rozumieniu podatku VAT.
W wyroku z dnia 11 marca 2008 roku, sprawa III SA/Wa 2023/2008, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie stwierdził, że: "za usługę w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług, nie można uznać obrotów w wysokości określonej umownie osiągniętych przez nabywcę towarów. Premia wypłacona przez sprzedawcę, w przypadku osiągnięcia określonego progu obrotów nie jest dla nabywcy wynagrodzeniem za świadczone usługi. Za tezą tą przemawia nie tylko wykładnia przepisów polskich ale także unijnych. Transakcja gospodarcza nie może bowiem stanowić jednocześnie dostawy towarów i świadczenia usług, a także nie powinna podlegać podwójnemu opodatkowaniu."